澁谷 由紀
「ダカオのパゴダ」（Lelièvre and Clouqueur 1914）の主題である玉皇殿はフランス植民地期に華人移民の手によって当時コーチシナ植民地の首都であったサイゴンに建立された宗教施設である（1）。サイゴンとそれに隣接する華人街チョロンには、覚林寺（Chùa Giác Lâm）や覚員寺（Chùa Giác Viên）、媽祖（天上聖母）を祀る広東華人の廟・会館である穗城会館（Hội quán Tuệ Thành）など、伝統王朝期に創建された宗教施設が現在まで複数存在する。これらの宗教施設に比べれば歴史が浅い玉皇殿であるが、「巨大な像、恐ろしい精霊、魔法の香炉、見事な彫刻」という記述が示すように、 種々の祭神像や装飾が配置されたその内部は、奇妙でミステリアスな空間として、本書の著者ルリエーヴル（Lelièvre）とクルカール（Clouqueur）を魅了したらしい（Lelièvre and Clouqueur 1914: 5）。本書の刊行後には本書の書評が『通報』（T’oung Pao）、『ジュルナル・デ・サヴァン』（Journal dessavants）、『ジュルナル・アジアティック』（Journal Asiatique）といった権威ある雑誌に掲載され（Cordier1915a ; Cordier 1915b ; Vinson 1916）、玉皇殿の存在は仏領インドシナ連邦の外のヨーロッパ人東洋学者たちにも知られることになった。西洋世界とのかかわりという点からは、近年、玉皇殿はバラク・オバマ元米大統領が2016 年5 月のベトナムを公式訪問の際に立ち寄ったことも着目される（MạnhTùng 2016）（2）。
境内は欧米人ツーリストを含む大勢の参拝客でにぎわっている。
本書は扁額の文字「玉皇殿」が、道教の最高神である玉皇上帝を祀る殿（temple）であることを示すとする一方、インドシナ華人の間では大乗仏教・道教・儒教の混交や儒教の祭神と在地の神々との結合が行われるとも指摘している（Lelièvre and Clouqueur 1914: 5, 11）。また、玉皇殿の起源は クメール人の祠であるとする説もあり（Vương Hồng Sển 1950: 101）、華南由来の民衆宗教である明師道との関係を指摘する論者もいる（黃 2022; Vương Hồng Sển 1950: 101）。このように、創建当初からシンクレティズムの典型例のような宗教施設であった玉皇殿であるが、1982 年になると広東出身 の僧ティック・ヴィン・クオン（Thích Vĩnh Khương）によって接収され、1984 年に福海寺（PhướcHải Tự）と改称され祖国戦線を構成する一組 織であるベトナム仏教教会（Giáo hội Phật giáoViệt Nam）傘下に仏教寺院として組み込まれた（Chùa Phật học Xá Lợi n.d.; Nguyễn Đông Triều 2016: 46）。しかしそれから10 年後の1994 年に国の芸術建築遺跡（Di tích kiến trúc nghệthuật）に登録された際には、史跡の名称は「玉皇殿（Điện Ngọc Hoàng）」とされた（Phòng Disản văn hoá 2022）。「ダカオのパゴダ」は公的にも、「殿」と「寺」の間で揺れ動いている。
［注釈］
（1） 起工年と落成年については諸説ある（Nguyễn Đông Triều 2016: 45-46）。
（2） ベトナム側の案内役を務めたズオン・ゴック・ズン（Dương Ngọc Dũng）教授によれば、玉皇殿が選定された理 由は警備の容易さとアメリカとの人的関係性だという（Hà Hương 2016）。
［参考文献］
Chùa Phật học Xá Lợi. n.d. “Nhân vật Phật giáo Việt Nam – Vần Khu: Khu.” Accessed August 28, 2023. https://chuaxaloi.vn/thong-tin/nhan-vat-phat-giao-viet-nam-van-khu/2117.html.
Cordier, Henri. 1915a. Review of Pagode de Dakao, by A.-E. Lelièvre and Ch.-A. Clouqueur. T’oung Pao 16 (1): 564. ———. 1915b. Review of Pagode de Dakao, by A.-E. Lelièvre and Ch.-A. Clouqueur. Journal des savants 13ᵉ année (Novembre):526-527.
Hà Hương. 2016. “Người hướng dẫn ông Obama ở chùa Ngọc Hoàng kể gì?” Báo điện tử Pháp Luật thành phố Hồ Chí Minh, Mai 29, 2016. Accessed August 28, 2023. https://plo.vn/nguoi-huong-dan-ong-obama-o-chua-ngoc-hoang-ke-gi-post390946.html.
Lelièvre, A.-E., and Ch.-A. Clouqueur. 1914. Pagode de Dakao. Saigon: C. Ardin.
Mạnh Tùng. 2016. “Ba tuần chuẩn bị cho 10 phút đón ông Obama ở chùa Ngọc Hoàng.” Báo điện tử VnExpress, Mai 29, 2016. Accessed August 28, 2023. https://vnexpress.net/ba-tuan-chuan-bi-cho-10-phut-don-ong-obama-o-chua-ngoc-hoang-3410683.html.
Nguyễn Đông Triều. 2016. “Chùa Ngọc Hoàng: Một di tích độc đáo ở thành phố Hồ Chí Minh.” Tạp chí Xưa và nay 473 (tháng 7 năm 2016): 45-48.
Phòng Di sản văn hoá [Sở Văn hóa và Thể thao Thành phố Hồ Chí Minh]. 2022. “Danh sách các công trình, địa điểm đã đượcquyết định xếp hạng di tích trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh (tính đến hết tháng 10 năm 2022).” Accessed August 28, 2023. http://svhtt.hochiminhcity.gov.vn/tin-chi-tiet/-/chi-tiet/danh-sach-cac-cong-trinh-%C4%91ia-%C4%91iem-%C4%91a-%C4%91uoc-quyet-%C4%91inh-xep-hang-di-tich-tren-%C4%91ia-ban-thanh-pho-ho-chi-minh-tinh-%C4%91en-het-thang-10-nam-2022–21236-1.html.
Vinson, J. 1916. Review of Pagode de Dakao, by A.-E. Lelièvre and Ch. Clouqueur. Journal Asiatique 7: 351.
VOV.VN. 2016. “Tổng thống Obama tới thăm chùa Ngọc Hoàng.” Báo Điện tử VOV, Mai 24, 2016. Accessed August 28, 2023. https://vov.vn/chinh-tri/tong-thong-obama-toi-tham-chua-ngoc-hoang-513831.vov.
Vương Hồng Sển. 1950. ‟La pagode de l’Empereur de Jade à Dakao.” Bulletin de la Société des études indochinoises nouvelle série 25, no.2, 2e trimestre 1950: 97-112.
———. [1968?]. Sài – Gòn năm xưa. xuất bản lần thứ 2. Saigon: Khai Trí.
黃皇南 . 2022.『 胡志明市玉皇殿華人信仰型態之研究』（元智大學碩士論文）. https://hdl.handle.net/11296/crj999.
*この記事は2024年2月29日刊行の『東京大学アジア研究図書館デジタルコレクション2017–2023』（U-PARL編、2024年）pp. 76-77からの再録です。
March 25, 2024